شاخص بورس چیست و چگونه محاسبه می شود؟

شاخص بورس یا به انگلیسی Stock Market Index، یکی از مهمترین ابزارهای تحلیلی و پیش‌بینی بازار بورس است. شاخص بورس، نشان دهنده تغییرات کلی بازار بورس یا بخش خاصی از بازار بورس است و بر اساس قیمت سهام شرکت‌های مختلف در آن بازار تعیین می‌شود. در این مقاله به اینکه شاخص بورس چیست و چگونه محاسبه می شود می پردازیم.

شاخص کل بورس، مهم ترین شاخص بورس در بازار سرمایه ایران است. این شاخص بورس، نماینده تغییرات کلی بازار بورس ایران است و از تغییرات قیمت سهام شرکت‌های بزرگ و کوچک در بازار بورس تشکیل می‌شود. شرکت‌های بورسی که در شاخص کل بورس وارد می‌شوند، بر اساس ارزش بازار سهام خود در بازار بورس ایران، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند. با توجه به اینکه شاخص کل بورس، بر اساس میانگین وزنی محاسبه می‌شود، شرکت‌های با ارزش بازار سهام بیشتر، بر تغییرات شاخص کل بورس بیشترین تأثیر را دارند.

شاخص کل بورس ایران در سال ۱۳۶۰ (1981) با پایه ۱۰۰ و شامل ۲۹ شرکت بورسی شروع به کار کرد. اما با گذر زمان و توسعه بازار سرمایه، شاخص کل بورس تغییر کرد و تعداد شرکت‌های موجود در آن به بیش از ۲۰۰ شرکت رسیده است. در حال حاضر، شاخص کل بورس ایران با پایه ۱۰۰٬۰۰۰ در بازار بورس ایران استفاده می‌شود.

شاخص بورس چگونه محاسبه می شود؟

شاخص بورس بر اساس قیمت سهام شرکت‌های بورسی در یک بازه زمانی خاص تعیین می‌شود. برای محاسبه شاخص بورس، ابتدا باید ارزش بازار سهام را محاسبه کرد. برای این منظور، ابتدا باید تعداد کل سهام شرکت‌های بورسی را در نظر گرفت. سپس باید قیمت هر سهم را در بازه زمانی مورد نظر ضرب کرد و جمع کلی این مقدار را برای تمامی شرکت‌های بورسی محاسبه کرد. این مقدار، ارزش بازار سهام نامیده می‌شود.

سپس برای محاسبه شاخص بورس، ارزش بازار سهام در بازه زمانی فعلی را با ارزش بازار سهام در بازه زمانی قبلی مقایسه می‌کنیم. این مقایسه، نشان دهنده تغییرات کلی بازار بورس در بازه زمانی مورد نظر است. برای محاسبه درصد تغییرات بازار بورس، باید ارزش بازار سهام در بازه زمانی فعلی را از ارزش بازار سهام در بازه زمانی قبلی کم کرد و نتیجه را به ارزش بازار سهام در بازه زمانی قبلی تقسیم کرد. سپس برای تبدیل این عدد به درصد، باید آن را در 100 ضرب کرد.

شاخص بورس، نشان دهنده تغییرات کلی بازار بورس در یک روز خاص است و بر اساس قیمت سهام شرکت‌های مختلف در آن روز تعیین می‌شود. برای محاسبه شاخص بورس، مراحل زیر را طی می‌کنیم:

۱. محاسبه ارزش بازار سهام در آن روز: تعداد کل سهام شرکت‌های بورسی در آن روز در نظر گرفته می‌شود. سپس باید قیمت هر سهم را در آن روز ضرب کرد و جمع کلی این مقدار را برای تمامی شرکت‌های بورسی محاسبه کرد. این مقدار، ارزش بازار سهام در آن روز نامیده می‌شود.

۲. محاسبه تغییرات بازار بورس در آن روز: برای محاسبه تغییرات بازار بورس در آن روز، ارزش بازار سهام در آن روز با ارزش بازار سهام در روز قبل مقایسه می‌شود. این مقایسه، نشان دهنده تغییرات کلی بازار بورس در آن روز است.

۳. محاسبه درصد تغییرات بازار بورس در آن روز: برای محاسبه درصد تغییرات بازار بورس در آن روز، باید ارزش بازار سهام در آن روز را از ارزش بازار سهام در روز قبل کم کرد و نتیجه را به ارزش بازار سهام در روز قبل تقسیم کرد. سپس برای تبدیل این عدد به درصد، باید آن را در 100 ضرب کرد.

۴. وزن‌دهی به شرکت‌ها: برای وزن‌دهی به شرکت‌ها، شرکت‌های مختلف بر اساس ارزش بازار سهام خود در آن روز، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند. به این ترتیب، شرکت‌های با ارزش بازار سهام بیشتر، در محاسبه شاخص بورس وزن بیشتری دارند.

۵. محاسبه شاخص بورس: برای محاسبه شاخص بورس، باید تغییرات بازار بورس در آن روز را با وزن شرکت‌ها در آن روز ضرب کرده و نتیجه را به شاخص قبلی اضافه کرد. به این ترتیب، شاخص بورس برای آن روز تعیین می‌شود.

به طور خلاصه، شاخص بورس بر اساس قیمت سهام شرکت‌های مختلف و تعدادی از شاخص‌های دیگر محاسبه می‌شود و نشان‌دهنده‌ی تغییرات کلی بازار بورس در یک روز خاص است.

انواع شاخص بورس

شاخص بورس می‌تواند برای بازار بورس کل کشور، بخش خاصی از بازار بورس، مثلاً بخش فولاد یا نفت، یا حتی برای بازار بورس دیگر کشورها تعیین شود. شاخص بورس معمولاً بر اساس شرکت‌های بزرگ و مهم در بازار بورس تعیین می‌شود. برای مثال، در بازار بورس آمریکا، شاخص بورس S&P 500 شامل 500 شرکت بزرگ و مهم در بازار بورس است. همچنین در بازار بورس ایران، شاخص بورس TEDPIX شامل 30 شرکت بزرگ و مهم است.

در بازار بورس ایران، چندین شاخص بورس برای اندازه‌گیری عملکرد بازار بورس و بخش‌های مختلف آن تعریف شده است. در ادامه به برخی از انواع شاخص بورس در ایران اشاره می‌کنیم:

۱. شاخص کل بورس: این شاخص بورس، نماینده تغییرات کلی بازار بورس ایران است. در این شاخص بورس، شرکت‌های بزرگ و کوچک بر اساس ارزش بازار سهام خود در آن روز، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند. این شاخص بورس بر اساس روش میانگین وزنی محاسبه می‌شود.

۲. شاخص صنعت: شاخص صنعت، نماینده تغییرات بازار بورس در بخش صنعتی است. در این شاخص بورس، شرکت‌های صنعتی بر اساس ارزش بازار سهام خود در آن روز، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند.

۳. شاخص فرابورس: شاخص فرابورس، نماینده تغییرات بازار بورس در بخش سهام شرکت‌های خصوصی و مشارکتی است. در این شاخص بورس، شرکت‌های مختلف بر اساس ارزش بازار سهام خود در آن روز، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند

۴. شاخص بانک‌ها: شاخص بانک‌ها، نماینده تغییرات بازار بورس در بخش بانکی است. در این شاخص بورس، شرکت‌های بانکی بر اساس ارزش بازار سهام خود در آن روز، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند.

۵. شاخص محصولات فلزی: شاخص محصولات فلزی، نماینده تغییرات بازار بورس در بخش محصولات فلزی است. در این شاخص بورس، شرکت‌های مختلف بر اساس ارزش بازار سهام خود در آن روز، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند.

۶. شاخص صنایع وابسته به نفت: شاخص صنایع وابسته به نفت، نماینده تغییرات بازار بورس در بخش صنایع وابسته به نفت است. در این شاخص بورس، شرکت‌های مختلف بر اساس ارزش بازار سهام خود در آن روز، به عنوان وزن در نظر گرفته می‌شوند.

در کنار این شاخص‌ها، شاخص‌های دیگری نیز در بازار بورس ایران وجود دارند که به تعداد شرکت‌ها، بخش‌های مختلف بورس و شاخص‌های مختلف دیگر اختصاص دارند. به عنوان مثال، شاخص قیمت سنگ آهن، شاخص قیمت کانه‌های فلزی، شاخص قیمت نفت، شاخص قیمت گندم و… از جمله شاخص‌های دیگری هستند که در بازار بورس ایران به کار می‌روند. همچنین، شاخص‌های مشتق پایه‌دار مانند شاخص بورس انرژی، شاخص بورس فلزات و شاخص بورس کالا نیز در بازار بورس ایران وجود دارند و برای معاملات مشتقات مالی استفاده می‌شوند.

شاخص بورس کالا در بازار بورس ایران، نماینده تغییرات بازار بورس در بخش کالاهای اولیه و صنعتی است. این شاخص بورس شامل قیمت‌های ۱۰ کالای اولیه و صنعتی در بازار بورس ایران می‌شود که عبارتند از:

۱. نفت خام

۲. گازوئیل

۳. بنزین ۹۵

۴. پلی‌اکریل

۵. پلی‌استایرن

۶. پلی‌وینیل کلراید

۷. متانول

۸. یوره

۹. نوع ۲ فولاد

۱۰. آلومینیوم

این کالاها به عنوان شاخصی از قیمت‌های کالاهای اولیه و صنعتی در بازار بورس ایران استفاده می‌شوند. برای مثال، افزایش قیمت نفت خام در بازار جهانی می‌تواند باعث افزایش قیمت شاخص بورس کالا در بازار بورس ایران شود. این شاخص بورس معمولاً برای معاملات مشتقات مالی مانند قراردادهای آتی کالای نفت، گازوئیل و بنزین در بازار بورس ایران استفاده می‌شود.

در ادامه به برخی جزئیات بیشتر درباره محاسبه شاخص بورس می‌پردازم:

• در بسیاری از بازارهای بورسی، شاخص بورس بر اساس روش میانگین وزنی محاسبه می‌شود. به این ترتیب، شرکت‌های با ارزش بازار سهام بیشتر در محاسبه شاخص بورس وزن بیشتری دارند و تاثیر بیشتری در تعیین شاخص بورس دارند.
• در برخی بازارهای بورسی، شاخص بورس تنها بر اساس سهم‌های شرکت‌های عمومی محاسبه می‌شود و سهم‌های شرکت‌های خصوصی در محاسبه شاخص بورس دخیل نیستند.
• شاخص بورس ممکن است برای بخش‌های مختلف بازار بورس نیز محاسبه شود. به عنوان مثال، در بازار بورس آمریکا، شاخص بورس S&P 500 برای بخش سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و معاملاتی‌تر، شاخص بورس Dow Jones برای بخش صنعتی و شاخص بورس NASDAQ برای بخش فناوری‌های پیشرفته محاسبه می‌شود.
• شاخص بورس ممکن است در طول زمان تغییر کند و شرکت‌های جدید به آن اضافه شوند یا شرکت‌های قدیمی از آن حذف شوند. به عنوان مثال، در بازار بورس ایران، ترکیب شرکت‌های شاخص بورس TEDPIX در طول زمان تغییر کرده و شرکت‌های جدید به آن اضافه شده‌اند.
• شاخص بورس معمولاً برای اندازه‌گیری عملکرد بازار بورس در یک روز خاص استفاده می‌شود. برای اندازه‌گیری عملکرد بازار بورس در بازه‌های زمانی بلندتر، مانند ماه یا سال، از شاخص‌های دیگری مانند شاخص کل بازار استفاده می‌شود.
• شاخص بورس ممکن است در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران و افرادی که در بازار بورس فعالیت می‌کنند، تاثیر بسزایی داشته باشد. به عنوان مثال، رشد شاخص بورس معمولا باعث افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و رشد فعالیت‌های اقتصادی در ایران شود.

پاسخ به برخی سوالات

• آیا شاخص بورس در هر روز تعیین می‌شود؟

بله، شاخص بورس در هر روز تعیین می‌شود. شاخص بورس، نشان دهنده تغییرات کلی بازار بورس در یک روز خاص است و بر اساس قیمت سهام شرکت‌های مختلف در آن روز تعیین می‌شود. برای محاسبه شاخص بورس، ابتدا باید ارزش بازار سهام را محاسبه کرد.

برای این منظور، تعداد کل سهام شرکت‌های بورسی در آن روز در نظر گرفته می‌شود. سپس باید قیمت هر سهم را در آن روز ضرب کرد و جمع کلی این مقدار را برای تمامی شرکت‌های بورسی محاسبه کرد. این مقدار، ارزش بازار سهام در آن روز نامیده می‌شود.

در مرحله بعد، برای محاسبه شاخص بورس، ارزش بازار سهام در آن روز با ارزش بازار سهام در روز قبل مقایسه می‌شود. این مقایسه، نشان دهنده تغییرات کلی بازار بورس در آن روز است. برای محاسبه درصد تغییرات بازار بورس در آن روز، باید ارزش بازار سهام در آن روز را از ارزش بازار سهام در روز قبل کم کرد و نتیجه را به ارزش بازار سهام در روز قبل تقسیم کرد.

سپس برای تبدیل این عدد به درصد، باید آن را در 100 ضرب کرد. بنابراین، شاخص بورس در هر روز، بر اساس ارزش بازار سهام در آن روز و مقایسه آن با ارزش بازار سهام در روز قبل، محاسبه و تعیین می‌شود.

• آیا شاخص بورس برای تمام شرکت‌های بورسی یکسان است؟

خیر، شاخص بورس برای تمام شرکت‌های بورسی یکسان نیست و به شرکت‌هایی که در آن بازار فعالیت می‌کنند بستگی دارد. در واقع، شاخص بورس، نشان‌دهنده‌ی تغییرات کلی بازار بورس یا بخش خاصی از بازار بورس است و بر اساس قیمت سهام شرکت‌های مختلف در آن بازار تعیین می‌شود.

• آیا شاخص بورس تنها بر اساس قیمت سهام شرکت‌ها تعیین می‌شود؟

خیر، شاخص بورس تنها بر اساس قیمت سهام شرکت‌ها تعیین نمی‌شود و بر اساس تعدادی از شاخص‌های دیگر نیز محاسبه می‌شود. شاخص بورس ممکن است شامل شاخص‌های مختلفی مانند شاخص قیمت، شاخص حجم معاملات، شاخص سرمایه‌گذاری‌ها و سایر شاخص‌های مرتبط با بازار بورس باشد.

برای مثال، در بازار بورس آمریکا، شاخص بورس S&P 500 شامل 500 شرکت بزرگ و مهم است و بر اساس سرمایه بازاری شرکت‌ها تعیین می‌شود. همچنین، شاخص NASDAQ نیز بر اساس شاخص قیمت سهام شرکت‌های فناوری اطلاعات و بورس دو آلترناتیو نیز بر اساس قیمت سهام شرکت‌های کوچکتر است.