دانشکده بورس در این مطلب آموزش رایگان بورس به بررسی اوراق مشارکت چیست و انواع آن میپردازد.
فرصتهای سرمایهگذاری زیاد بوده و منابع آن نیز غنی و پرتعداد است. در واقع یک شخص سرمایهگذار برای اینکه بتواند ارزش پول و سرمایه خود را حفظ و آن را افزایش دهد، میتواند آن را وارد موارد مختلف و متعددی کند. هر کدام از این موارد ویژگیهای خاص خود را داشته و سرمایهگذار با بررسی آنها، بهترین گزینه را انتخاب میکند.
اوراق مشارکت، از جمله منابع سرمایهگذاری است که بسیاری از فعالان بازار سرمایه از آن استفاده کرده و بازدهی مناسبی از آن دریافت کردند. حال این سوال مهم پیش میآید که اوراق مشارکت چیست؟ این اوراق چه کاربردی دارد؟ ویژگیهای این اوراق چیست؟
در این مقاله تصمیم داریم به تمام سوالات بالا پاسخ دهیم. این مقاله به نحوی تنظیم شده است که مخاطب با خواندن آن از سایر منابع موجود در این زمینه بینیاز میشود. بنابراین اگر علاقهمند به دریافت اطلاعات در این زمینه هستید یا تصمیم دارید در اوراق مشارکت سرمایهگذاری کنید اما اطلاعاتی درباره آن ندارید، توصیه میکنیم تا پایان این مقاله همراه دانشکده بورس باشید تا به اطلاعات کافی، ارزشمند و مهمی در این زمینه دست پیدا کنید.
اوراق مشارکت چیست؟
در گام نخست، قصد داریم توضیح کاملی از اوراق مشارکت به شما مخاطبین گرامی ارائه دهیم. اوراق بهادار امروزه نقش بسیار مهمی در مباحث و موضوعات مالی و اقتصادی کشور دارد. این دسته از اوراق به مدارک یا مستنداتی گفته میشود که تضمینکننده مالی بوده و مالک آن دارای حق و حقوقی است. همانطور که احتمالا میدانید اوراق در کشورمان به ۳ دسته سهام، بدهی و مشتقه تقسیم میشود.
اوراق مشارکت از جمله اوراق صکوک در دسته اوراق بدهی بوده که ویژگی اصلی و دلیل ایجاد آن تامین مالی برای آن دسته از پروژههای دولتی و خصوصی است که نیازمند نقدینگی بوده تا طرحهای مختلف خود اعم از عمرانی، اقتصادی، زیرساختی و … را تکمیل نمایند.
این دسته از اوراق به ارزش اسمی و برای مدت زمان معینی منتشر شده و هر کدام از آنها دارای سررسید معینی هستند. همچنین دارنده این اوراق میتواند در فواصل زمانی معینی که برای آن تعیین شده است، سود یا بهرهی خود را دریافت کند. به این سود، سود علیالحساب گفته میشود و برای سرمایهگذار در این تاریخها واریز خواهد شد. همچنین در پایان سررسید نیز مبالغ مربوط به سرمایهگذاری تسویه و ارتباط سرمایهگذار با شرکت منتشرکننده به طور کامل به پایان میرسد.
ویژگی های اوراق مشارکت
اوراق مشارکت جهت سرمایهگذاری، دارای ویژگیهای ارزشمندی است. این ویژگیها باعث میشود این منبع سرمایهگذاری ارزنده بوده و شخص سرمایهگذار به دلیل وجود این موارد، اقدام به انجام این کار کند. در ادامه مهمترین ویژگیهای این اوراق را با هم بررسی خواهیم کرد.
اوراق مشارکت با نام یا بی نام
برای انتشار اوراق مشارکت، ناشر میتواند آن را به صورت با نام یا بی نام منتشر کند. در هنگام پذیرهنویسی این اوراق، نوع با نام یا بی نام بودن اوراق مشخص میشود. اوراق با نام، به آن دسته از اوراقی اطلاق میشود که نام سرمایهگذار بر روی اوراق درج و هیچ شخصی غیر از او نمیتواند سود و اصل دارایی را برداشت کند. بنابراین یک نوع ایمنی ارزشمندی در این نوع از اوراق وجود دارد. در طرف مقابل اوراق بی نام همانطور که از نامش پیداست، فاقد هر گونه اسمی بوده و هنگامی که دست هر شخصی باشد، او میتواند سود و اصل سرمایه را دریافت کند. در نتیجه این نوع از اوراق دارای ریسک بیشتری جهت سرقت هستند.
پرداخت سود در اوراق مشارکت
یکی از ویژگیهای ارزنده این نوع از اوراق، پرداخت سود به صورت علیالحساب است. در واقع اگر در پایان این پروژه، شرکت سودی بیشتر از آنچه در قرارداد ذکر شده محقق کند، باید مابهتفاوت را محاسبه و برای سرمایهگذاران واریز کند. البته در واقعیت این موضوع به ندرت رخ داده و کمتر شاهد این حالت هستیم. به هر حال از جمله ویژگیهای جالبی که اوراق مشارکت دارد، پرداخت سود در مراحل مختلف بوده که سرمایهگذار را از این بابت راضی نگه میدارد.
مالیات
یکی از ویژگیهای بسیار مهم و ارزشمند اوراق مشارکت، این است که معاف از مالیات بوده و سرمایهگذار با خیال راحت و به دور از استرس ناشی از کاهش سرمایه بابت مالیات، میتواند سود حاصل از سرمایهگذاری خود را دریافت کند.
ارکان یا ضامن اوراق
وجود ارکان یا ضامن در اوراق مشارکت، این امید را به سرمایهگذار میدهد که ریسک حاصل از این سرمایهگذاری در مقدار بسیار اندکی وجود دارد. بنابراین با خیال راحت میتوان در این نوع از اوراق سرمایهگذاری کرد. البته این نکته را نیز باید عنوان کرد که به دلیل ریسک کمتر، بازدهی این منبع سرمایهگذاری از سایر موارد پر ریسک مانند سهام نیز کمتر است. معمولا این نوع از اوراق سود بیشتری نسبت به سود بانکی به سرمایهگذاران ارائه میکند. با بررسیهای انجام شده مشخص گردید معمولا سود حاصل از این اوراق بین ۳ الی ۶ درصد بیشتر از سود و بهره بانکی است.
چگونگی انجام معامله اوراق مشارکت
اوراق مشارکت در بازار ثانویه بورس ایران قابل خرید و فروش بوده و سرمایهگذار میتواند با حضور در این بازار، اقدام به خرید یا فروش این اوراق کند. البته اگر اوراق مذکور قابل خرید و فروش در بازار بورس tsetmc نباشد، سرمایهگذار باید به بانک عامل مربوط به این اوراق مراجعه کرده و سود خود را از آن دریافت یا اوراق را به فروش برساند.
انواع اوراق مشارکت برای خرید
همانطور که در انتهای بخش قبلی عنوان شد، اوراق مشارکت بر اساس اینکه درون بازار بورس معامله میشوند یا خیر، به ۲ دسته اوراق مشارکت بورسی و غیر بورسی تقسیم میشوند. هر کدام از این دستهبندیها نیز به تفکیک به چند زیر مجموعه دیگر بخشبندی میشوند. در ادامه به بررسی هر کدام از این موارد خواهیم پرداخت.
اوراق مشارکت بورسی
۱. اوراق مشارکت ساده
رایجترین نوع اوراق مشارکت مربوط به نوع ساده آن است که فاقد هرگونه پیچیدگی بوده و برای آن دسته از سرمایهگذارانی که تمایل دارند ایم عمل را به سادگی انجام دهند، مناسب و ارزنده است. اوراق مشارکت ساده میتواند با نام یا بی نام بوده و سرمایهگذار میتواند تا پایان زمان سررسید منتظر بماند یا قبل از اتمام این دوره، با فروش این اوراق به سرمایهی خود برسد.
۲. اوراق مشارکت قابل تبدیل و قابل تعویض
دستهی دیگر از اوراق مشارکت بورسی مربوط به نوع قابل تبدیل و تعویض است. از جمله ویژگیهایی که این دسته از اوراق دارند، این است که در زمان سررسید میتوان آن را با سهام سایر شرکتهایی که درون بازار بورس قرار دارند تعویض کرده و از این منبع سرمایهگذاری نیز بهرهمند شد. البته لازم به ذکر است که در حال حاضر از این نوع اوراق کمتر استفاده شده و آنچنان مورد استقبال عمومی قرار نگرفته است.
اوراق مشارکت غیر بورسی
برخلاف دسته نخست که برای مبادله این اوراق باید به بازار بورس اوراق بهادار مراجعه کرد، این نوع از اوراق قابلیت خرید و فروش در بازار بورس را نداشته و تحت نظارت بانک مرکزی منتشر میشوند. برای اینکه بتوانید از سود این دسته از اوراق بهرهمند شوید و به اصل سرمایه خود برسید، باید آن را از مراجع تعریفشده برای استفاده از آن تقاضا نمایید. در ادامه به مهمترین بخشبندیهای زیرمجموعه این گروه اشارهای خواهیم داشت.
۱. اوراق مشارکت بانک مرکزی
در برخی از حالات، دولت برای اینکه بتواند نقدینگی لازم برای طرحهای عمرانی، زیرساختی و … را بدست آورد، اقدام به ارائه اوراق مشارکت جهت تامین مالی میکند. این اوراق اغلب قابلیت بازخرید توسط بانک عامل را داشته و میتوانند بازخرید شوند. لازم به ذکر است که این دسته از اوراق قابلیت مبادله و خرید و فروش در بازار بورس را ندارند.
۲. اوراق مشارکت وزارتخانه و شرکتهای دولتی
دستهی دوم از انواع اوراق مشارکت غیر بورسی، مربوط به شرکتها، دولت و سازمانهای دولتی است. این مجموعهها برای اینکه بتوانند تامین مالی مورد نیاز پروژههای خود را کسب کنند، اقدام به انتشار این اوراق میکنند. لازم به ذکر است که این دسته از اوراق نیز قابلیت بازخرید توسط بانک مرکزی را داشته و در بازار بورس نیز قابل معامله نیست.
مزایا و معایب اوراق مشارکت
انتشار اوراق مشارکت در واقع یک رابطه دو سر برد به حساب میآید؛ زیرا هم ناشر و هم سرمایهگذار به اهدافی که در انتظار دارند میرسند. از طرفی ناشر برای تامین مالی و نقدینگی خود و از طرفی سرمایهگذار برای رسیدن به هدف خود یعنی افزایش دارایی در این معامله موفق میشوند. در ادامه به مهمترین مزایا و معایب این نوع از سرمایهگذاری اشاره شده است.
مزایا اوراق مشارکت
- با استفاده از اوراق مشارکت، میتوانید یک سرمایهگذاری با سود تضمین شده را کسب کنید. نرخ این نوع از سرمایهگذاری بیشتر از نرخ بهره بانکها بوده و از ریسک بسیار پایینی برخوردار است.
- در حال حاضر این نوع از سرمایهگذاری معاف از مالیات بوده و برای سرمایهگذار هیچگونه هزینهای را در بر ندارد.
- اگر از آن دسته سرمایهگذارانی هستید که تمایلی به ریسک زیاد ندارند، میتوانید از اوراق مشارکت استفاده نمایید؛ زیرا این نوع از سرمایهگذاری مستلزم ریسک بسیار پایینی بوده و به تبع آن نرخ سود نه چندان زیادی دارد.
- برخی از اوراق مشارکت قابل معامله در بازار بورس هستند. از این رو قابلیت نقدشوندگی آنها بسیار بالاست و سرمایهگذار به سرعت میتواند سرمایهگذاری خود را به پول نقد تبدیل کند.
- با استفاده از اوراق مشارکت، شرکتها، دولت و … میتوانند از سرمایههای مردمی استفاده کرده و در واقع این سرمایهها را به شکلی مناسب مدیریت کنند.
- با استفاده از اوراق مشارکت، دولت میتواند فشار کمتری را به بودجه وارد کند. این موضوع در بلندمدت میتواند تاثیر زیادی روی اقتصاد کشور داشته باشد.
معایب اوراق مشارکت
- با توجه به اینکه این نوع از سرمایهگذاری دارای ریسک کمی بوده، بازدهی و نرخ سود آن نیز کم است. لازم به ذکر است که اوراق مشارکت دارای سودی در حدود ۳ الی ۶ درصد بیشتر از سود بانکی است.
- رعایت الزامات قانونی برای استفاده از این نوع اوراق ضروری بوده و ممکن است این موضوع کمی زمانبر باشد.
نحوه تسویه اوراق مشارکت
یکی از مهمترین نکاتی که یک سرمایهگذار در خصوص اوراق مشارکت باید بداند، این است که چگونه تسویه میشود. همانطور که عنوان شد اوراق مشارکت تحت عنوان تامین مالی منتشر میشود و معمولا این طرحها در بازه زمانی بلندمدت منتشر میشوند. به عنوان مثال اوراق مشارکت دولتی معمولا دارای سررسید ۳ الی ۴ ساله بوده اما این حالت نیز در آنها وجود دارد که در صورت نیاز، سرمایهگذار اقدام به فروش اوراق خود نماید. در این حالت سرمایهگذار میتواند با ورود به بازار بورس یا بانک عامل، اقدام به فروش اوراق مربوط به خود کند.
البته که تسویه زودتر از موعد دارای نرخ سود کمتری بوده و مابهتفاوت آن پرداخت میشود. بنابراین باید این موضوع را در نظر بگیرید که در صورت تسویه حساب قبل از موعد، باید نرخ سود کمتری را دریافت کنید.
جمعبندی نهایی اوراق مشارکت چیست و چه انواعی دارد
همانطور که مشاهده کردید در این مقاله به بررسی اوراق مشارکت پرداختیم. این دسته از اوراق دارای نرخ سود مشخصی بوده و در طول مدت سرمایهگذاری، به صورت مدت زمانهای معین پرداخت سود انجام میشود. همچنین در پایان دوره نیز اصل سرمایه به شخص سرمایهگذار پرداخت میشود.
در این خصوص بسته به نوع سرمایهگذاری و ویژگیهای سرمایهگذار اوراق مشارکت میتواند برای وی مناسب و ارزنده یا نامناسب باشد. از این رو توصیه میکنیم بار دیگر این مقاله را مطالعه کرده تا اطلاعات کاملی در این خصوص کسب کنید. سپس با خیال راحت اقدام به انتخاب منبع مورد نظر برای سرمایهگذاری نمایید.
در انتهای این مقاله امیدواریم از مطالعهی آن لذت برده باشید و اطلاعات کافی و ارزشمندی را از آن دریافت کرده باشید. شما میتوانید سایر مقالات موجود در دانشکده بورس را مطالعه و اطلاعات خود را در خصوص بازارهای مالی و ابزارهای آن توسعه دهید.