تاریخچه ­ی کلاهبرداری در بورس به ابتدای شکل‌گیری بازار بورس بر می­ گردد. جایی که شارلاتان­ ها همواره به‌دنبال فریب سرمایه­ گذاران و کلاهبرداری آشکار و نهان از آن­ ها هستند؛ بنابراین، همواره به سرمایه­ گذاران و به‌ویژه مبتدی­ ها توصیه می­ شود قبل از تصمیم­گیری برای خرید یک سهم، تمامی جوانب را در نظر گرفته و مراقب کلاهبرداران باشند.

در این مقاله تعدادی از روش­ های کلاهبرداری در بورس و روش­ های تشخیص آن­ ها را بررسی می­ کنیم.

یکی از کلاهبرداری ها در بورس که در دهه­ ی اخیر بسیار متداول شده است، فریب سرمایه­ گذاران از طریق سیگنال­ های نادرست و سودجویانه است. در پی گسترش اینترنت و استفاده عموم مردم از شبکه­ های اجتماعی بسیاری از کسب‌و‌کارها بر فعالیت در فضای مجازی تمرکز کرده­ اند.

توانایی جذب مخاطبان به‌صورت گسترده، ویژگی کلیدی شبکه­ های اجتماعی است. این ویژگی به کسب‌وکارها فرصت شگفت‌انگیزی برای ارائه­ ی محصولات خود به طیف وسیعی از مخاطبان را می­ دهد. اما کلاهبرداران نیز بیکار نمانده­ اند و از این امکانات برای دستیابی به مقاصد شوم خود استفاده می­ کنند.

بسیاری از سرمایه­ گذاران غیرحرفه­ ای با جست‌وجو در فضای مجازی به دنبال توصیه­ های خرید و فروش می­ گردند. اینجاست که کلاهبرداران وانمود می­ کنند که اطلاعات دقیق و معتبری در دست دارند. آن‌ها با تشویق سرمایه‌گذاران به خرید و فروش سهم­ های مشخص اقدام به کلاهبرداری می­ کنند.

گاهی تشخیص اطلاعات جعلی از واقعیت در فضای اینترنت بسیار دشوار است. به‌سادگی فریب اطلاعات وسوسه‌انگیز اما نادرست را نخورید. برای آن که در دام چنین روش‌هایی نیفتید، هیچ‌گاه در شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال یافتن سیگنال‌های خرید و فروش سهم نباشید.

یکی دیگر از انواع کلاهبرداری در بورس به روش پامپ و دامپ معروف است. در این روش افرادی با خرید یک سهام خاص، به مقدار قابل‌توجه قیمت آن سهم را بالا می­ برند تا سرمایه ­گذاران را تشویق به خرید کنند. آن‌ها در ادامه و با هجوم سرمایه‌گذاران و افزایش تقاضا و پس از بالا رفتن قیمت اقدام به فروش سهام خود می­ کنند. در این هنگام با ترکیدن حباب قیمت و رسیدن آن به قیمت واقعی بسیاری از سرمایه­ گذاران، به‌خصوص آن­ هایی که دیرتر اقدام به خرید کرده­ اند، متحمل ضرر هنگفتی می­ شوند.

اما در این بین کلاهبرداران با حساب­ های پر از پول صحنه را ترک می­ کنند. چرا که موفق شده‌اند سهم را در بالاترین قیمت بفروشند.

این روش کلاهبرداری در بورس اغلب توسط صاحبان شرکت­ ها و اطرافیانشان انجام می­ شود. گفتنی است چنین شرایطی بیشتر در مورد شرکت­ های با سرمایه­ ی اندک اتفاق می­ افتد. به دلیل این‌که اطلاعات کاملی از فعالیت و پیشینه­ ی شرکت­ های با سرمایه­ ی اندک در دست نیست، کلاهبرداران به‌راحتی می­ توانند با انتشار اخبار جعلی افزایش قیمت را توجیه کنند و سرمایه­ گذاران را فریب دهند.

برای این‌که در دام کلاهبرداران گرفتار نشوید، باید چند نکته را در نظر داشته باشید. نشانه‌های زیر می‌تواند به‌معنای دستکاری در قیمت سهام باشد:

• افزایش غیرقابل‌توجیه قیمت سهام
• عدم وجود فعالیت تولیدی یا خدماتی متناسب با ارزش شرکت
• تغییر در نام تجاری و یا نوع فعالیت شرکت­

حساب‌سازی و ارائه­ ی اطلاعات نادرست، به‌ منظور قوی­ تر نشان دادن عملکرد مالی شرکت یکی دیگر از انواع کلاهبرداری ­در بورس است. در این روش یک سازمان با تغییر دادن یا محو کردن حساب شرکت و یا ارائه حساب­ هایی که متناسب با ارزش واقعی شرکت نیستند، سعی می­ کند تا با نمایش جنبه­ های مثبت و غیرواقعی، قیمت سهام خود را بالا ببرد.

بنابراین به سرمایه­ گذاران غیرحرفه­ ای توصیه می­ کنیم همیشه پیش از تصمیم­گیری برای سرمایه­ گذاری و خرید سهام یک شرکت، در مورد فعالیت­ ها و عملکرد مالی شرکت تحقیقات کافی را انجام دهند.

سوءاستفاده از اطلاعات توسط کارگزاری­ ها نیز یکی دیگر از انواع کلاهبرداری در بورس است. از آن جایی که کارگزاری­ های بورس می­ توانند تمامی سفارشات خرید و فروش را ببینند، زمانی که حجم بالایی از تقاضا برای یک سهم ثبت می­ شود آن­ ها به‌راحتی می­ توانند افزایش قیمت را پیش‌بینی کنند. اما مشکل جایی بروز می­ کند که خود آن­ ها و شرکای تجاری‌شان اقدام به خرید آن سهام در بهترین قیمت نموده و سپس کنار می­ ایستند و افزایش قیمت را تماشا می­ کنند. سپس با فروش سهام با سود عالی به‌آسانی صاحب سودهای کلان می‌شوند.

بدیهی است که این عمل غیرقانونی است. با این حال شرکت­ هایی وجود دارند که با استفاده از این ترفند اقدام به کلاهبرداری می­ کنند.

یکی دیگر از انواع کلاهبرداری در بورس، کلاهبرداری سبد گردانی نام دارد. افراد و سازمان­ های زیادی وجود دارند که به صورت رسمی و غیررسمی به انجام خدمات سبدگردانی برای مشتریانشان مشغول هستند.

آن­ ها معمولاً بر اساس بندی که در قرارداد گنجانده می­ شود، درصدی از سود حاصل از سبدگردانی را برمی­ دارند و باقی آن را به مشتری می­ دهند. این درصدها در شرکت‌های مختلف یکسان نیست و طبق توافق دو طرف انجام می‌شود.

در این بین افرادی نیز هستند که به‌صورت غیرقانونی و بدون داشتن مجوز از سازمان بورس، خدمات سبدگردانی ارائه می­ کنند. نمونه تبلیغات این افراد را در آگهی‌های اینترنتی و شبکه های اجتماعی می­ توانید ببینید.

اگرچه ممکن است برخی از آن­ ها نیت پلیدی در سر نداشته باشند، اما بسیاری از آن­ ها در ازای انجام سبدگردانی تقاضای دریافت سود بالا و غیرمتعارف می­ کنند. از سوی دیگر با شگردهای خاص، خود را در ضرر احتمالی شریک نمی‌کنند و یا درصد کمی از ضرر را متقبل می­ شوند. گاهی نیز قراردادهای دست‌نویس بین دو طرف نوشته می­ شود که به‌هیچ‌وجه جنبه‌ی قانونی نداشته و سرمایه­ گذاران ناآگاه در دام این کلاهبرداران گرفتار می‌شوند.

ناگفته نماند که در کشور ما مجوز سبدگردانی به اشخاص داده نمی‌شود و تنها شرکت و مجموعه­ های دارای عنوان حقوقی قادر به اخذ مجوز سبدگردانی هستند.

لازم به ذکر است که مسئولیت حفظ و نگهداری نام کاربری و رمز عبور هر شخص برای ورود به سایت کارگزاری، برعهده‌ی خود اوست و هرگز نباید این اطلاعات را در اختیار شخص دیگری قرار دهد. چراکه قرار دادن این اطلاعات در اختیار دیگران، ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. گاهی کلاهبرداران سعی می‌کنند این اطلاعات را به روش‌های مختلفی به‌دست آورده و اقدام به سرقت دارایی سرمایه‌گذاران کنند.

در بالا تعدادی از روش ­های کلاهبرداری در بورس را بررسی کردیم. تعدادی از آن­ ها با مقداری تحقیق و هوشیاری قابل تشخیص و پیشگیری هستند. اما در بسیاری از مواقع کار خاصی از سمت شما برای مقابله با آن­ ها برنمی­ آید.

اما بهترین کار این است که مراقب اخبار و توصیه­ هایی باشید که بیش از اندازه خوب به نظر می‌رسند. همیشه پیش از سرمایه­ گذاری سعی کنید تا اطلاعات کاملی در خصوص سهام موردنظرتان کسب کرده و هوشیارانه برای خرید یا فروش سهامتان تصمیم بگیرید.

برای آن‌که سرمایه‌گذاری موفقی داشته باشید، پیش از هر چیز پیشنهاد می کنیم از طریق دوره‌های آموزشی دانشکده‌ی بورس مانند تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی، مهارت و دانش خود را در زمینه‌ی سرمایه‌گذاری در بورس افزایش دهید.