هنوز هیچ دوره ای اضافه نکرده اید.
بازار مشتقه چیست ؟
- 89 بازدید
بورس کالج در این مقاله آموزش رایگان بورس به بررسی بازار مشتقه میپردازد.
بازار مشتقه به عنوان یکی از بازارهای جدید در بورس کالا، بسیار مهم و قابل توجه است. این بازار بر اساس کالای اساسی و دارایی پایه طراحی شده و به دنبال پوشش ریسک و ایجاد فرصت های سرمایه‌گذاری جدید برای فعالان بازار است. در بازار مشتقه، قراردادهایی مانند آپشن ها، سلف ها و آتی ها مورد معامله قرار می گیرند. این قرارداد ارتباط مستقیمی با قیمت کالای اساسی دارند، اما میزان عرضه و تقاضای خود آنها در بازار مشتقه، تأثیری بر قیمت این قراردادها ندارد.
برای درک بهتر بازار مشتقه ، مطالعه جزئیات این بازار و انواع قرارداد های معاملاتی آن ضروری است. در ادامه این مقاله، به توضیح بیشتر این موضوع خواهیم پرداخت.
بازار مشتقه
بازار مشتقه بخشی از بازار بورس کالای ایران است که برگرفته از روند فعالیتی بازار های بورس و کالای جهانی است. این بازار، زیرمجموعه ای از بورس کالا با چهار بخش اصلی است: بازار فیزیکی، بازار مشتقه، بازار مالی و بازار فرعی. در بازار فیزیکی، انواع محصولات و کالا های اساسی مانند محصولات پتروشیمی، فلزات اساسی و تولیدات پالایشگاهی به صورت فیزیکی معامله می شوند. در کنار این بازار فیزیکی، بازار مشتقه نیز وجود دارد که توجه بسیاری از فعالان بازار را به خود جلب کرده است.
نحوه معامله در بازار مشتقه
برای معامله در بازار مشتقه، خریدار و فروشنده بر سر قیمت مورد توافق قرار می گیرند و کالای مورد نظر را پیش‌خرید یا پیش‌فروش می کنند. در این بازار، معامله در زمان حال انجام نمی شود، بلکه زمان تحویل کالا در آینده تعیین می شود. اوراق مشتقه مانند قرارداد های آتی و اختیار معامله خرید و فروش در این بازار مورد تبادل قرار می گیرند. در ابتدا، بازار مشتقه فقط بر پایه خرید و فروش زعفران فعال بود، اما به مرور، محصولات کشاورزی دیگری مانند زیره و پسته نیز وارد این بازار شدند.
حد ضرر و سود در بازار مشتقه
بازار مشتقه دوطرفه است و به همین دلیل، پیش‌بینی سود و زیان در آن کاری سخت و دشوار است. همچنین، این بازار دارای مکانیزم اهرمی است که می تواند خریدار را به سود بسیار خوبی برساند یا تمام سرمایه‌اش را از دست دهد. یکی دیگر از ویژگی های این بازار، امکان خروج خریدار و فروشنده از بازار قبل از پایان قرارداد است. بدین ترتیب، افراد می توانند سرمایه خود را از بازار مشتقه خارج کرده و سود و زیان خود را مشخص کنند.
کاربرد های بازار مشتقه
بازار های مشتقه به طور کلی برای معاملات مختلفی مفید هستند. یکی از این کاربردها، مدیریت ریسک است. در این بازارها، افراد و شرکت‌ها می توانند ریسک های آتی خود را مدیریت کنند. برای مثال، یک تولیدکننده می تواند با استفاده از قرارداد های آتی، قیمت فروش محصول خود را در آینده تضمین کند.
علاوه بر مدیریت ریسک، بازار های مشتقه همچنین در تأمین مالی نیز نقش مهمی دارند. طرفین معامله در این بازارها می توانند نقدینگی مورد نیاز خود را تأمین کنند. یک تولیدکننده، به عنوان مثال، می تواند با فروش قرارداد های آتی، هزینه های جاری خود را تأمین کند.
همچنین، سرمایه‌گذاران می توانند با استفاده از ابزار های مشتقه مانند گزینه‌ها، به دنبال کسب بازدهی مطلوب باشند. بازار های مشتقه به معامله‌گران نیز امکان سوداگری و کسب درآمد از نوسانات قیمت‌ها را می دهند. در مجموع، بازار های مشتقه به دلیل ویژگی های منحصربه‌فرد خود در مدیریت ریسک، تأمین مالی و سرمایه‌گذاری، کاربرد های متنوعی در اقتصاد دارند.
ابزار های بازار مشتقه
بازار های مشتقه همچون بازار معاملات مشتقه بورس کالا، ابزاری مفید برای تأمین مالی و مدیریت ریسک هستند. این بازارها به تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران امکان می دهند تا ریسک های آتی را مدیریت کنند. به عنوان مثال، یک تولیدکننده می تواند با استفاده از قرارداد های آتی، قیمت فروش محصول خود را در آینده تضمین کند و از نوسانات قیمت محافظت شود. در مقابل، سرمایه‌گذار می تواند با پرداخت هزینه های تولید به تولیدکننده، نقدینگی او را تأمین کرده و در عوض محصول را در زمان مقرر دریافت کند. این تبادل منافع متقابل باعث کاهش ریسک برای هر دو طرف می شود و در نتیجه، بازار های مشتقه مزایای بسیاری برای تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران دارند.
دارایی های بازار مشتقه
برای آشنایی با بازار مشتقه، ابتدا باید ابزار های موجود در این بازار را به خوبی بشناسیم. ابزار های مشتقه نوعی از ابزار های مالی هستند که ارزش آنها بر اساس ارزش یک دارایی پایه تعیین می شود. این دارایی پایه می تواند دو نوع باشد:
1- دارایی‌های مالی :
ابزارهای مالی، شاخص‌های مالی، نرخ ارز، نرخ بهره، سهام و …
2- دارایی‌های کالایی :
محصولات پتروشیمی، فلزات اساسی، طلا، زعفران، سکه و …
در بازار مشتقه، ابزارهای متنوعی وجود دارد که افراد بر اساس نیازها و انتظارات خود از آنها استفاده می کنند. مهم‌ترین این ابزارها عبارت‌اند از:
1- قراردادهای اختیار معامله یا آپشن :
- اختیار معامله (آپشن) یک قرارداد مشتقه است که به دارنده آن حق (اما نه تعهد) می دهد تا یک دارایی را در آینده و با قیمت از پیش تعیین شده‌ای خریداری یا بفروشد. اصلی‌ترین ویژگیهای آن به شرح زیر است:
- نوع قرارداد: خرید (کال آپشن) یا فروش (پوت آپشن) دارایی مربوطه.
- قیمت اعمال (اعمال): قیمتی که دارنده آپشن می تواند دارایی را خریداری یا بفروشد.
- زمان اعمال: زمان سررسید قرارداد که دارنده آپشن می تواند آن را اعمال کند.
- قیمت پرداختی برای خرید آپشن: این قیمت به پریمیوم یا حق التعامل معروف است.
اختیار معامله به سرمایه‌گذاران اجازه می دهد تا ریسک‌های خود را مدیریت کنند و بازده مطلوب‌تری کسب نمایند. این ابزار همچنین به بازارها نقدینگی و عمق بخشیده و به کشف قیمت دارایی‌ها کمک می کند.
2- قراردادهای آتی و پیمان‌های آتی:
قراردادهای آتی در بورس کالای ایران:
قراردادهای آتی نوعی از ابزارهای مشتقه هستند که به معامله‌گران امکان می دهند تا یک دارایی را در آینده و با قیمت از پیش تعیین شده خریداری یا بفروشند. این قراردادها در بازارهای سازمان‌یافته مانند بورس کالا معامله می شوند.
در این نوع قرارداد، طرفین مبادله متعهد می شوند که در زمان سررسید قرارداد، دارایی مورد نظر را با قیمت قرارداد تحویل دهند یا بگیرند. این امکان به معامله‌گران می دهد تا ریسک نوسانات قیمتی را مدیریت کنند و به هدف گذاری‌های خود در آینده دست یابند.
قراردادهای آتی همچنین موجب افزایش نقدینگی و عمق بازار دارایی‌های پایه می شوند. این ابزار به کشف قیمت‌های واقعی کالاها در بازارهای آتی کمک می کند و به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک قیمتی مورد استفاده قرار می گیرد.
3- قراردادهای سلف:
قراردادهای سلف نوعی از قراردادهای آتی هستند که به موجب آن، طرفین متعهد می شوند تا در زمان سررسید قرارداد، کالای مورد نظر را با قیمت و شرایط از پیش تعیین شده تحویل دهند یا بگیرند. در این نوع قرارداد، تسویه به صورت فیزیکی (تحویل کالا) انجام می شود.
ویژگیهای اصلی قراردادهای سلف :
1-تسویه فیزیکی:
در این قراردادها، تحویل کالا در زمان سررسید الزامی است.
2-قیمت قرارداد:
قیمت کالا در زمان انعقاد قرارداد تعیین می شود.
3-زمان تحویل:
تاریخ سررسید قرارداد که کالا باید تحویل داده شود.
این نوع قرارداد به عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک قیمتی و تضمین تأمین کالا در آینده مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین به افزایش نقدینگی و عمق بازار کالاهای پایه کمک می کند.
4- قراردادهای سوآپ:
قراردادهای سوآپ نوعی از ابزارهای مشتقه هستند که به موجب آن، دو طرف متعهد می شوند تا جریان‌های نقدی آتی خود را بر اساس یک توافق نامه مبادله کنند. این قراردادها امکان تبادل ریسک‌ها و مدیریت آنها را برای طرفین فراهم می آورند.
ویژگیهای اصلی قراردادهای سوآپ:
مبادله جریان‌های نقدی: طرفین متعهد می شوند تا در زمان‌های مشخص، جریان‌های نقدی خود را با یکدیگر مبادله کنند.
1-توافق دو طرفه:
این قرارداد به صورت دو طرفه منعقد می شود و توافق بین طرفین است.
2-تسویه خالص:
در پایان قرارداد، تنها تفاوت جریان‌های نقدی تسویه می شود.
قراردادهای سوآپ به عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک نوسانات نرخ بهره، نرخ ارز و قیمت کالاها مورد استفاده قرار می گیرند. این ابزار همچنین به افزایش نقدینگی و عمق بازار کمک می کند.
هر کدام از این ابزارها می تواند بر روی یک دارایی پایه مالی یا کالایی باشد و افراد براساس نیازها و انتظارات خود از آنها استفاده می کنند. درک درست این ابزارها، کلید شناخت بازار مشتقه و نحوه فعالیت در آن است.
شرایط پذیرش دارایی پایه در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران
در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران، پذیرش یک دارایی پایه به عنوان بستر معاملات آتی و اختیار معامله، مطابق با شرایط و ضوابط خاصی انجام می شود. این شرایط عبارتند از:
قابلیت استاندارد‌سازی و استمرار عرضه:
دارایی پایه باید قابلیت استاندارد‌سازی کیفی و کمی داشته باشد و عرضه آن در بازار به صورت مستمر انجام شود.
نقدشوندگی:
دارایی پایه باید دارای بازار نقد و عمیقی باشد تا امکان تسویه مبتنی بر آن فراهم شود.
شفافیت قیمت‌گذاری:
قیمت‌گذاری دارایی پایه باید بر اساس عوامل عرضه و تقاضا و به صورت شفاف انجام شود.
امکان پذیرش تسویه فیزیکی:
امکان تحویل فیزیکی دارایی پایه در پایان دوره قرارداد باید وجود داشته باشد.
ثبات نسبی ارزش:
ارزش دارایی پایه باید نسبتاً ثابت و در معرض نوسانات شدید قرار نداشته باشد.
اطلاع‌رسانی کافی:
اطلاعات لازم در مورد دارایی پایه و عوامل موثر بر آن باید به طور شفاف ارائه شود.
این ضوابط به منظور ایجاد بازاری کارا و شفاف برای قراردادهای مشتقه اعمال می شود و در نتیجه به حمایت از سرمایه‌گذاران و جلوگیری از ریسک‌های معاملاتی کمک می کند.
بازار مشتقه بورس
در ایران، بازار مشتقه در بورس اوراق بهادار و بورس کالا فعال است. در این بازارها انواع قراردادهای مشتقه مانند آپشن و… مورد داد و ستد قرار میگیرند.
بورس اوراق بهادار تهران:
در این بورس، انواع قراردادهای مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله بر روی سهام، اوراق بهادار و شاخص‌های بورسی مورد معامله قرار می گیرند.
بورس کالای ایران:
در این بورس، معاملات قراردادهای آتی و اختیار معامله بر روی کالاهای پایه مانند طلا، نقره، مس، آلومینیوم، سرب و… انجام می شود.
هدف اصلی بازار مشتقه
هدف اصلی این بازارهای مشتقه، ایجاد ابزارهای مناسب برای مدیریت ریسک و همچنین امکان سوددهی بر اساس نوسانات قیمت دارایی‌های پایه است. حضور این بازارها در بورس اوراق بهادار و بورس کالا، به نقدشوندگی و شفافیت معاملات در این حوزه کمک می کند.
تفاوت بازار نقدی و بازار مشتقه
زمان معامله:
در بازار نقدی، معامله در لحظه و فوری انجام می شود، اما در بازار مشتقه، معامله برای یک زمان آینده صورت می گیرد. این موضوع اهمیت بررسی دقیق شرایط آینده را برای فعالان بازار مشتقه بیشتر می کند.
نیاز به دانش تخصصی:
به دلیل پیچیدگی ابزارهای مشتقه و مقررات حاکم بر این بازار، سرمایه‌گذاران باید پیش از ورود به این بازار، دانش تخصصی لازم را کسب کنند. درک صحیح ریسک‌ها و چگونگی مدیریت آنها در بازار مشتقه ضروری است تا از ضرر و زیان جلوگیری شود.
اهمیت بررسی شرایط آینده:
با توجه به اینکه معاملات بازار مشتقه برای زمان آینده انجام می شود، سرمایه‌گذاران باید به دقت شرایط آتی را بررسی کرده و بر اساس آن تصمیم‌گیری کنند. پیش‌بینی درست روندهای آتی بازار در این بازار بسیار حائز اهمیت است.
نقش آموزش و اطلاع‌رسانی:
با توجه به پیچیدگی بازار مشتقه، آموزش و اطلاع‌رسانی مناسب به سرمایه‌گذاران نقش مهمی در افزایش سطح دانش و مهارت آنها ایفا می کند. این امر می تواند به کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری در این بازار کمک کند.
در مجموع، فعالیت در بازار مشتقه نیازمند دقت، تخصص و آگاهی بیشتر است و سرمایه‌گذاران باید پیش از ورود به این بازار، مطالعه و آموزش کافی را انجام دهند.
نتیجه گیری بازار مشتقه چیست
بازار مشتقه نقش مهمی در مدیریت ریسک و ایجاد فرصتهای سرمایه گذاری ایفا میکند. این بازار شامل انواع ابزارهای مشتقه مانند آپشن، فیوچر و سواپ است که ویژگیهای منحصر به فردی دارند. درک تفاوت بازار نقدی و بازار مشتقه و همچنین شرایط پذیرش دارایی پایه در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران میتواند به فعالان بازار در استفاده بهینه از این ابزارها کمک کند.
امتیاز مطلب:
5/5
اشتراک مطالب :
ارسال مطالب جدید به ایمیل شما
برای مشاهده مطالب جدید سایت ایمیل خود را در کادر زیر وارد و ثبت نمایید
آموزش پیشنهادی دانشکده بورس
